Είναι το παιδί μου παχύσαρκο;

Η παχυσαρκία, δηλαδή η υπερβολική συσσώρευση λίπος στο σώμα αποτελεί τη κύρια αιτία θνητότητας και θνησιμότητας και η εμφάνισή της στα νεα άτομα συνεχώς αυξάνει. Υπολογίζεται ότι το 28% των παιδιών και των εφήβων στις ΗΠΑ είναι παχύσαρκα. Τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την παιδική παχυσαρκία παρουσιάζονται στη συνέχεια:
Υπέρταση υπερχοληστερολαιμία, υπερτριγλυκεριδσιμία,αυξημένα επίπεδα LDL και VLDL, χαμηλά επίπεδα HDL
Υπερινσουλιναιμία/ ινσουλινοαντοχή, μη ινσουλινοεξαρτώμενος σακχαρώδης διαβήτης, πρώιμη ήβη και εμμηναρχή, χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης, σύνδρομο Cushing, υποθυρεοειδισμός
Χολοκυστίτιδα, στεατοηπατίτιδα, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, κοιλιακός πόνος, χολολιθίαση
Σύνδρομο Pickwick, αποφρακτική άπνοια του ύπνου, πρωτογενής υποαερισμός των κυψελίδων
Επιφυσιολήσθηση της κεφαλής του μηριαίου οστού, νόσος Blount, οστεοαρθρίτιδα
Συχνοί πονοκέφαλοι
Κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, απόρριψη από τους συνομηλίκους
Εκτιμάται ότι το 25% και το 75% των παχύσαρκων παιδιών και εφήβων θα καταλήξουν να είναι παχύσαρκοι ενήλικες. Η μελέτη Αύξησης του Harvard αποκάλυψε ότι οι παράγοντες θνησιμότητας που σχετίζονται με τη παχυσαρκία, που έχει την έναρξή στην εφηβεία είναι σοβαρότεροι από τους κινδύνους υγείας που σχετίζονται με την παχυσαρκία των ενηλίκων.
Αιτιολογία
Οι ενδοκρινικές και γενετικές παθήσεις ευθύνονται μόνο για ένα μικρό ποσοστό της παιδικής παχυσαρκίας. Ο ρόλος της κληρονομικότητας είναι σημαντικός, με αύξηση του κινδύνου εμφάνισης παχυσαρκίας σε παιδιά των οποίων οι γονείς είναι παχύσαρκοι, πιθανόν λόγο γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Για τα παιδιά της ηλικίας κάτω των 10 ετών, η παχυσαρκία των γονέων υπερδιπλασιάζει τον κίνδυνο να γίνει το παιδί παχύσαρκος ενήλικας. Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η πρόσληψη τροφής και η σωματική δραστηριότητα, συμβάλλουν επίσης στη παρουσία παχυσαρκίας.
Μέτρηση και αξιολόγηση
Η αξιολόγηση ενός υπέρβαρου παιδιού περιλαμβάνει εξονυχιστική κλινική εξέταση, ανασκόπηση των συνεχόμενων σημείων ανάπτυξης, λήψη διατροφικού ιστορικού και συζήτηση σχετικά με τη συχνότητα κατανάλωσης τροφών και διατροφικών συνηθειών της οικογένειας, εκτίμηση της ψυχοκοινονικής κατάστασης και εκτίμηση της σωματικής δραστηριότητας.
Καθώς η άμεση μέτρηση του λιπώδους ιστού είναι μη πρακτική και ακριβή, συνήθως εφαρμόζονται έμμεσες μέθοδοι εκτίμησης. Ο δείκτης μάζας σώματος (ΒΜΙ), ο υπολογισμός του ποσοστού του ιδανικού βάρους και οι μετρήσεις των δερματικών πτυχών, αποτελούν τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες έμμεσες μεθόδους εκτίμησης.
Ο δείκτης μάζας σώματος υπολογίζεται από τη διαίρεση του σωματικού βάρους σε κιλά, δια του τετραγώνου του ύψους σε μέτρα. Αποτελεί κλινικά σημαντική μέτρηση του σωματικού λίπους, καθώς λαμβάνει υπ όψιν του ως ένα βαθμό το ύψος, επιτρέποντας συγκρίσεις το βαθμό παχυσαρκίας στις διάφορες ηλικιακές ομάδες. Παρόλα αυτά δεν λαμβάνει υπ όψη του τη μυική μάζα ή το στάδιο της εφηβείας. Παρά τις ορισμένες ατέλειες ο ΒΜΙ αποτελεί τη μέθοδο προτίμησης για την εκτίμηση της παχυσαρκίας στην κλινική πράξη και έρευνα. Τιμές αναφοράς του ΒΜΙ έχουν καθοριστεί για τις ηλικίες από 6 ετών εώς 75 ετών. Η 95η εκατοστιαία θέση έχει προταθεί ως ορισμός της παχυσαρκίας (Πίνακας 2), ενώ παιδιά με ΒΜΙ > την 85η εκατοστιαία θέση για την ηλικία τους, θεωρούνται ότι «κινδυνεύουν» να αναπτύξουν παχυσαρκία.
Πίνακας 2. η 95η εκατοστιαία θέση ΒΜΙ στα αγόρια.
ηλικία ΒΜΙ
5 18.1
6 18.9
7 19.9
8 21.4
9 23.0
10 24.5
11 25.6
12 26.4
13 27.0
14 27.6
15 28.5
16 29.6
17 30.0
η 95η εκατοστιαία θέση ΒΜΙ στα κορίτσια
Ηλικία ΒΜΙ
5 18.1
6 18.9
7 20.0
8 21.2
9 22.6
10 24.1
11 25.6
12 27.0
13 28.1
14 28.8
15 29.1
16 29.4
17 30.8

Τα παχύσαρκα παιδιά εμφανίζουν βασικό μεταβολισμό ίσο μεγαλύτερο των μη παχύσαρκων συνομηλίκων τους, λόγω κυρίως της αυξημένης μυϊκής μάζας η οποία απαιτείται για στήριξη του πλεονάζοντος βάρους. Λόγω της ποικιλομορφίας στο χρόνο και στο μέγεθος του έντονου ρυθμού αύξησης κατά την εφηβεία, οι συστάσεις για την ενεργειακή πρόσληψη πιθανόν να υπερβάλλουν, καθώς η συνολική θερμιδική κατανάλωση των μικρότερων παιδιών βρέθηκε σε μια μελέτη να είναι κατά 25% χαμηλότερη από τη προτεινόμενη πρόσληψη. Η εξασφάλιση ενός λεπτομερούς διατροφικού ιστορικού παρέχει πληροφορίες για την πραγματική πρόσληψη του παιδιού, αν και τα παιδιά όπως και οι ενήλικες υποκρύπτουν την πρόσληψή τους, έως και κατά 40%.
Πινακας 3
ηληκία Μέση ενεργειακή πρόσληψη/kg βάρους σώματος
0.0-0.5 108
0.5-1.0 98
1-3 102
4-6 90 1800
7-10 70
11-14 55
15-18 45

Για πολλά παχύσαρκα παιδιά προεφηβικής ηλικίας, ένας λογικός στόχος είναι η σταθεροποίηση του βάρους, ενώ εξακολουθεί να επιτυγχάνεται η γραμμική ανάπτυξη. Όταν είναι επιθυμητή η απώλεια βάρους, ένας λογικός στόχος είναι το ½ ή το 1 κιλό την εβδομάδα. Η ελάττωση της πρόσληψης 200 έως και 500 θερμίδες την ημέρα μπορεί να οδηγήσει στην επίτευξη σταδιακής μείωσης του σωματικού βάρους σε μικρότερα παιδιά, ενώ σε μεγαλύτερα παιδιά και έφηβους, η απαιτούμενη ελάττωση της θερμιδικής πρόσληψης μπορεί να είναι 500 έως 1000 θερμίδες την ημέρα. Αυτό συχνά μεταφράζεται ως ελάττωσης της συνηθισμένης πρόσληψης της τάξης του 30-40%.
Θεραπεία
Ο στόχος της θεραπείας της παχυσαρκίας είναι η ελάττωση του σωματικού βάρους και η διατήρηση ενός χαμηλότερου σωματικού βάρους για ελαχιστοποίηση των παραγόντων κινδύνου της υγείας και για βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η θεραπεία θα πρέπει να είναι πολυπαραγοντική και να περιλαμβάνει εκπαιδεύσει στη διατροφή, την άσκηση και ην τροποποίηση της συμπεριφοράς.
Η διατροφική εκπαίδευση θα πρέπει να εστιάζεται στη σωστή επιλογή των τροφών και να περιλαμβάνει την εξασφάλιση επαρκούς πρόσληψης πρωτεΐνης, λίπους (<30% τω συνολικών θερμίδων, με έμφαση στα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα) και αρκετών υδατανθράκων για παροχή ενέργειας και διαφύλαξη της πρωτεΐνης για την αύξηση και αντικατάσταση των ιστών. Διάφορες περίεργες δίαιτες θα πρέπει να αποφεύγονται γιατί συνήθως δεν είναι διατροφικά ισορροπημένες.
Έμφαση θα πρέπει να δίνεται στη σωματική δραστηριότητα, η οποία θα πρέπει να είναι συστηματική, ευχάριστη και προσαρμοσμένη στο τρόπο ζωής του παιδιού. Η άσκηση βοηθά στην απώλεια του λίπους και ταυτόχρονα στη γραμμικά ανάπτυξη του σώματος.
Η τροποποίηση της συμπεριφοράς περιλαμβάνει τον αυτοέλεγχο, την παρέμβαση και συμμετοχή της οικογενείας, την γνωστική αναδιάρθρωση και ενθάρρυνση.
Δυστυχώς η πρόγνωση για το παχύσαρκο παιδί δεν είναι καλή. Μόνο το 10εως το30% των παιδιών αυτών διατηρεί το βάρος που έχει χάσει μετά από προσπάθεια απώλειας βάρους.

Πηγή: εγχειρίδιο παιδικής διατροφής Hendricks, Duggan,Walker, εκδόσεις Παρισιάνος.

Η Ελλάδα έχει τα σκήπτρα στην κατανάλωση θερμίδων και τα πιο παχύσαρκα παιδιά σε όλη την Ευρώπη. Kατέχει την τρίτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη της παχυσαρκίας μετά από τη Νότια Αφρική και το Κουβέιτ. Σε 20 χρόνια θα χαθούν περισσότερα παιδιά από την κακή διατροφή παρά από τα ναρκωτικά ή το AIDS, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Καταναλωτών (ΙΝΚΑ), το οποίο έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια μία εκστρατεία ενημέρωσης για να επιστήσει την προσοχή στους κινδύνους που ελλοχεύει η αισθητή αύξηση της παιδικής και εφηβικής παχυσαρκίας στη χώρα μας.
Ειδικότερα, το ποσοστό αύξησης της παχυσαρκίας, σε παιδιά ηλικίας 6-11 ετών, φθάνει το 54% και το 40% σε εφήβους ηλικίας 12-17 ετών. Είναι πράγματι θλιβερό, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής, να έχει εκλείψει η φυσική δραστηριότητα στα νεαρά άτομα, η οποία μάλιστα έχει αντικατασταθεί από τη μανιώδη τηλεθέαση, που συνοδεύεται από μηχανιστική κατανάλωση περιττών, ποσοτικά και ποιοτικά τροφίμων.
Η Παχυσαρκία είναι ένα πολύ σοβαρό νόσημα, μία ασθένεια του 20ου και 21ου αιώνα, που χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση. Εξετάζεται μάλιστα από τους ειδικούς ως ένα νόσημα πολυπαραγοντικό που οφείλεται στη γενετική προδιάθεση αλλά και τις συνήθειες διατροφής και ζωής. Και αν δεν μπορούμε να καθορίσουμε το DNA μας, μπορούμε σίγουρα να ελέγξουμε το τί τρώμε για να μην γνωρίσουμε ποτέ την παχυσαρκία αλλά και για να λάμπουμε από υγεία.
Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει επιδημιολογική μελέτη για την παχυσαρκία στην Ελλάδα, οπότε δεν έχουμε επίσημα στατιστικά στοιχεία για την εμφάνισή της στον ελληνικό πληθυσμό, από περιορισμένης έκτασης μελέτες και εργασίες που έχουν γίνει σε τοπικό επίπεδο, προκύπτει ότι η παγκόσμια αυτή επιδημία έχει πλήξει και τη χώρα μας σε μεγάλο βαθμό.